Ontgroepen

Toen ik onlangs weer te horen kreeg dat ik het, vanwege mijn huidskleur, mijn geslacht, mijn seksuele geaardheid, mijn afkomst, mijn opleidingsniveau en mijn leeftijd, een stuk makkelijker heb en heb gehad in het leven, raakte ik even licht geïrriteerd. Ik ben natuurlijk niet van gisteren en begrijp best dat ik (sorry…geen VWO diploma) zes van de zeven groene vinkjes kan aftikken en daarmee een makkelijke start in het leven heb gehad, maar dat maakt mijn dagelijkse ‘struggles in life’ er echt niet minder om en fluit ik niet per definitie zorgeloos door het leven.

Het zette mij vooral aan het denken. Het zette mij aan het denken over de hokjesgeest waarin de mensheid zo ontzettend vast zit. Vanuit die ene, vrij dominante basisbehoefte ‘veiligheid’ vinden we het heel prettig om onszelf én elkaar in hokjes te plaatsen. Zo kan de één zich een potje schuldig gaan zitten voelen over zijn of haar ‘privileged life’ en kan een ander heerlijk zwelgen in zelfmedelijden en de rest van de wereld veroordelen vanuit zijn of haar slachtofferpositie.

Mensen gaan zich groeperen om zich veilig te voelen. Paradoxaal genoeg maken ze zich er juist kwetsbaarder mee. Het opgaan in een groep geeft misschien een gevoel van geborgenheid, maar je scheidt je ook af, en een ‘wij’ betekent automatisch ook een ‘zij’ en dat terwijl we zo hard strijden om inclusie. Dit gaat niet alleen over het man- of vrouwzijn, huidskleur, religie of politieke voorkeur, maar over álles waaraan mensen hun identiteit ontlenen; je bent supporter van die ene voetbalclub, lid van die ene studentenvereniging, je bent hetero of queer, je bent ADHD, HSP, ADD, zit ergens op één of ander spectrum, je bent ‘boomer’ of ‘GenZ’, je bent kakker of hippie, voor de één is Zwarte Piet oké en voor de ander raakt het aan geïnstitutionaliseerd racisme, je bent vegan of vleeseter, je bent van alles en nog wat en daarbij passen ook nog eens allerlei bijbehorende gedragingen, rituelen en meningen. En natuurlijk: mijn clubje is sowieso beter dan jouw clubje…en daarmee mag ik jouw clubje veroordelen én….bestrijden. Zelfs bewegingen die ontstaan zijn vanuit een oprechte roep om rechtvaardigheid, kunnen doorschieten in nieuwe vormen van uitsluiting en wij-zij-denken.

Eenzaamheid

Zo’n groep wordt niet alleen een schild, maar het wordt ook een kooi, want zodra je groep iets anders vindt dan jij, sta je buiten de deur. Of nog subtieler: je gaat jezelf aanpassen, inleveren, polijsten om erbij te blijven horen. De groep belooft veiligheid, maar eist loyaliteit en daarmee zou je jezelf zomaar kunnen verliezen, je verschrikkelijk eenzaam kunnen gaan voelen en in een of andere identiteitscrisis geraken.

Gelukkig staan daarvoor tegenwoordig voldoende zelfbenoemde guru’s en lifestyle coaches klaar die, al dan niet via een gratis internet ‘masterclass’ of zelfhulpboek beloven de oplossing te hebben. Mensen die, waarschijnlijk met de beste bedoelingen, graag willen helpen. Nu denk je misschien: “ben jij dan nu ook niet zo’n zelfbenoemde gids?”, maar ik kan je slechts één ding beloven en dat is dat de echte antwoorden nooit van buitenaf komen, dus ook niet van mij.

Het échte antwoord ligt binnenin, maar….daar durven we vaak niet goed naar te luisteren, omdat het stil is daar, confronterend soms en vooral omdat we dat niet meer zijn gewend, in een wereld die almaar harder roept. Die diepe behoefte aan rust, liefde en verbinding, aan die ene plek waar we mogen zijn wie we zijn, die zoeken we buiten onszelf en daardoor schieten we in die overlevingsstand en in prestatie…en daarmee zitten we onszelf, maar helaas ook elkaar vaak verschrikkelijk in de weg. De geschiedenis heeft ons nu toch wel voldoende geleerd dat groeperen leidt tot uitsluiting.

Radicale menselijkheid

Begrijp me niet verkeerd. Ik pleit er niet voor om onszelf te ontbinden en om als eenzame sterveling door het leven te stappen. Ik pleit voor radicale menselijkheid: geen identiteit als badge, geen kant kiezen, geen groep als schuilplaats of vluchtheuvel… maar elkaar écht ontmoeten, als mensen. In onze imperfectie, onze twijfels, ons verlangen om gezien te worden. Wat zou de wereld anders zijn als we durfden te leven vanuit verbondenheid in plaats van gelijkvormigheid.

En ja, dat vraagt moed, want zonder groep moet je op eigen benen staan. Wie ben je dan nog, zonder je labels, je tribe, je zekerheden? Ik ben ervan overtuigd dat dit de enige weg naar jezelf, naar elkaar en naar wereldvrede is: Ontgroepen om te ontmoeten, jezelf en elkaar. We hoeven maar vluchtig door de geschiedenis te bladeren om te zien waar groepering toe leidt: kruistochten, zuiveringen, apartheid, ideologische oorlogen. Altijd begon het met een groep die zich gelijk voelde en zich daarmee bóven de ander plaatste. Ik wil twee wijsgeren uit de geschiedenis aanhalen om één en ander te bekrachtigen.

Oscar Wilde schreef ooit: ‘to define is to limit’. Dit is voor mij zo’n krachtige uitspraak geweest dat het mijn lijfspreuk werd en de vrijdenker definitief in mij heeft wakker geschud. Iets verder terug in de geschiedenis, in de Romeinse tijd, moest ik denken aan Marcus Aurelius die zei: “het leven is wat je gedachten ervan maken”. Als je hier goed over nadenkt, is de weg van het omdenken de weg naar het omdoen.